16:23 Markscheider. | |
 ავტორი: ლაგვილავა გრიგორი.
წიგნი: "მარკშეიდერია".
ნაწილი I _ საქართველოს სსრ უმაღლესი და საშუალო სპეციალური განათლების სამინისტროს მიერ დამტკიცებული სახელმძღვანელოდ პოლიტექნიკური ინსტიტუტის სტუდენტებისათვის.
ხელმოწერილია დასაბეჭდად 06.06.78 წ., ქაღალდის ზომა 70X108; ტირაჟი 1000.
გამომცემლობა „განათლება", თბილისი –1978 წ. http://gtu.ge
წინამდებარე სახელმძღვანელო მარკშეიდერიის კურსის პირველი ნაწილია. მასში პროგრამის შესაბამისად გაშუქებულია მარკშეიდერული სამსახურისა და მარკშეიდერიის დისციპლინის ამოცანები, მარკშეიდერული სამუშაოები მარგი წიაღისეულის საბადოების მიწისქვეშა მეთოდებით დამუშავების დროს: სამუშაოები გვირაბების გაყვანისას; ჰორიზონტული და ვერტიკალური დამაკავშირებელი აგეგმვები; მიწისქვეშა პოლიგონომეტრია და ნიველობა; დაჭრითი და წმენდითი გვირაბების აგეგმვა; მარკშეიდერული აზომვები და მოპოვებული მარგი წიაღისეულის აღრიცხვასთან დაკავშირებული საკითხები. წიგნი ქართულ ენაზე პირველად გამოდის. იგი განკუთვნილია სახელმძღვანელოდ სპი–ს სამთო ფაკულტეტის მარკშეიდერიის სპეციალობის სტუდენტებისათვის. აღსანიშნავია, რომ ტერმინი „მარკშეიდერია" , ანუ „სამარკშეიდერო საქმე" წარმოშობილია გერმანული სიტყვიდან „Markscheidekunst”, რაც სიტყვასიტყვით საზღვრების დადგენის ხელოვნებას ნიშნავს:
Mark – საზღვარი, მიჯნა; Scheiden – დადგენა; Kunst - ხელოვნება. შესავალი (შემოკლებით): 1.1. მარკშეიდერიის საგანი, ამოცანები და კავშირი მოსაზღვრე დისციპლინებთან. სამარკშეიდერო საქმე, ანუ მარკშეიდერია, სამთო მეცნიერებისა და ტექნიკის ერთ–ერთი უმნიშვნელოვანესი საინჟინრო დარგია. მარკშეიდერული სამუშაოები სრულდება მარგი წიაღისეულის საბადოების ათვისების ყველა ეტაპზე: 1) ძიების; 2) სამთო საწარმოს დაპროექტებისა და სამთო სამუშაოების დაგეგმვის; 3) სამთო საწარმოს მშენებლობის; 4) საბადოს ექსპლუატაციისა და 5) შახტის ლიკვიდაციის დროს. მარგი წიაღისეულის საბადოს ძიების დროს მარკშეიდერს ევალება დაპროექტებული საძიებო გვირაბების (ჭაბურღილი, შურფები, თხრილები, შტოლნები და შახტები) დაკვალვა ადგილზე; ყველა გაყვანილი სამთო გვირაბის აგეგმვა და მათი გეგმის შედგენა; საბადოს წოლის ფორმისა და თვისობრივი მაჩვენებლების სივრცობრივი განაწილების მახასიათებელი გრაფიკების (გეგმები, ჭრილები) შედგენა; მარგი წიაღისეულის მარაგის გამოთვლა და სხვა. თავი II-2.1. მარგი წიაღისეულის საბადოების მიწისქვეშა მეთოდებით დამუშავებისას გაყავთ სხვადასხვა სახის და დანიშნულების ჰორიზონტული, დახრილი და ვერტიკალური (გამხსნელი, მოსამზადებელი, დამჭრელი) გვირაბები. მათი გაყვანის ადგილი, მიმართულება, გამაგრების ხერხი, განივი კვეთი, ქანობი, მოხვევათა ადგილმდებარეობა, მოხვევის რადიუსი და სხვა მახასიათებლები განისაზღვრება წინასწარ – საბადოს დამუშავების პროექტის შედგენის დროს. სამთო სამუშაოების პროექტის განხორციელებასთან დაკავშირებით მარკშეიდერულ სამსახურს ეკისრება მთელი რიგი სპეციალური ამოცანების გადაწყვეტა, როგორიც არის, მაგალითად, გვირაბების გაყვანის ადგილის მოძებნა და დანიშვნა; მიმართულების მიცემა გვირაბებისათვის და გაყვანის პროცესში მათი საპროექტო მიმართულების, განივი კვეთისა და გამაგრების პასპორტის კონტროლი და სხვა.
თავი III-3.2. საფეხუროვანი ორიენტირება. სხვადასხვა ჰორიზონტის გვირაბების აგეგმვის ორიენტირება შეიძლება უშუალოდ ზედაპირიდან პირდაპირი გზით ან ცალკეული ჰორიზონტების თანმიმდევრობითი ორიენტირებით, რისთვისაც ჯერ აწარმოებენ ზედაპირიდან პირველი ჰორიზინტის გვირაბების ორიენტირებას, შემდეგ პირველი ჰორიზონტიდან მეორე ჰორიზინტის გვირაბებს უკავშირდებიან და ა.შ. რასაც საფეხუროვან ორიენტირებას უწოდებენ. ორიენტირების მეორე მეთოდი დიდი ხანია ცნობილია და პრაქტიკაში ხშირად გამოიყენება, განსაკუთრებით მადნეულის საბადოებისა და ქვანახშირის ციცაბო ფენების დამუშავების დროს.
3.3. მიწისქვეშა აგეგმვის ორიენტირებისათვის შესაძლებელია გამოყენებულ იქნეს გიროსკოპული https://en.wikipedia.org/wiki/Gyroscope ხელსაწყოს მთავარი ღერძის ორი თვისება: 1) უცვლელად შეინარჩუნოს მიმართულება სივრცეში [თავისუფალი გიროსკოპი]; 2) შეასრულოს ჰარმონიული რხევები წონასწორობის მდგომარეობის მახლობლობაში, რომელიც ემთხვევა მერიდიანის სიბრტყეს მოცემულ წერტილში [ქანქარისებრი გიროსკოპი]. გიროკომპასი. თავისუფალ გიროსკოპს თუ წავართმევთ თავისუფლების ერთ ხარისხს, მაგალითად, y ღერძის მიმართ, მაშინ იგი დაკარგავს თავის ძირითად თვისებას – უცვლელად ვერ შეინარჩუნებს ღერძის მიმართულებას სივრცეში. სამაგიეროდ თავისუფლების ორი ხარისხხის მქონე გიროსკოპი იძენს ახალ თვისებას: მისი ღერძი ისწრაფვის დადგეს დაკვირვების წერტილის ასტრონომიული მერიდიანის სიბრტყეში, მსგავსად ბუსოლის მაგნიტური ისრისა, რომელიც დგება მაგნიტური მერიდიანის სიბრტყეში. მაშასადამე ასეთი გიროსკოპი შეიძლება გამოყენებულ იქნეს როგორც მექანიკური კომპასი. მაგრამ პრაქტიკულად ამ იდეის განხორციელება ძალზე რთული აღმოჩნდა. დედამიწის ბრუნვის სიჩქარე ძალიან მცირეა (ერთი ბრუნი დღე–ღამეში). ძალა რომელიც მოქმედებს გიროსკოპზე და მიმართავს მის ღერძს მერიდიანის სიბრტყისაკენ, უმნიშვნელოა და არ შეუძლია გადალახოს ხახუნის ძალები ვერტიკალური z ღერძის საკისრებში. ამის გამო ორხარისხიანი გიროსკოპის მექანიკურ კომპასად გამოყენების ცდებს ჯერჯერობით დადებითი შედეგი არ მოუცია.
თავი V–5.2. მიწისქვეშა პოლიგონომეტრია (ჰორიზონტული აგეგმვა) _ მიწისქვეშა აგეგმვის ობიექტები (შტრეკი, კვერშლაგი, ქანობი, ლავა და ა.შ.) ვიწრო და გაჭიმული სახისაა, ამიტომ მათი ჰორიზონტული აგეგმვა შეიძლება მხოლოდ პოლიგონომეტრიული (პოლიგონური აგეგმვის) მეთოდით მართობების ხერხით წვლილადების აგეგმვასთან შეხამებით. პოლიგონომეტრის მხრივ იგულისხმება გვირაბებში სათანადოდ შერჩეული და დამაგრებული პუნქტების სისტემა, რომლებიც თანმიმდევრული ურთიერთშეერთებით ქმნიან ღია ან შეკრულ მრავალკუთხედს (პოლიგონს) და რომელშიც კუთხური და ხაზოვანი ელემენტები უშუალოდ არის გაზომილი.
5.3. სამთო თეოდოლიტი _ მიწისქვეშა პოლიგონებში ჰორიზონტულ და დახრის კუთხეებს ზომავენ სამთო თეოდოლიტით. იგი ზედაპირული აგეგმვისათვის განკუთვნილი ტექნიკური თეოდოლიტების https://en.wikipedia.org/wiki/Theodolite ანალოგიურია, მაგრამ მათგან განსხვავებით მიწისქვეშა სამუშაოების სპეციფიკური პირობების გამო (ვიწრო გვირაბები, ხელოვნური განათება, ჭარბი მტვერი, სინოტივე და სხვა) საჭიროებს დამატებით ფუნქციებს.
5.4. მანძილის გაზომვა _ გეოდეზიიდან ცნობილია ხაზების გაზომვის უშუალო (პირდაპირი) და მეშვეობითი (არაპირდაპირი) ხერხები. პირველი სრულდება მექანიკური საზომი ხელსაწყოების საშუალებით – ლითონის ან კვარცის კვერთხებით, ფოლადის ან ინვარის მავთულებით, შტრიხებიანი ბაფთებით, სიგრძის საზომებით დასამიწათმზომო ბაფთებითა და რულეტებით; მეორე კი ფიზიკურ–ოპტიკური ხელსაწყოებით – ოპტიკური, ელექტროოპტიკური და რადიომანძილმზომებით. https://en.wikipedia.org/wiki/Length
_ სამარკშეიდერო საქმის წარმოება დაკავშირებულია მოსაზღვრე დისციპლინებთან ერთად, მიწისქვეშა სამთო სამუშაოერბის წარმოებასთან. ამ მხრივ, საქართველო ერთ–ერთ მოწინავეთა რიგებში დგას. ამაზე მიუთითებს დღემდე საუკეთესოდ შემონახული მრავალი მიწისქვეშა ნაგებობა, როგორიც არის მაგალითად, გამოქვაბულების ქალაქი უფლისციხე http://en.wikipedia.org/wiki/Uplistsikhe, რომელიც პირდაპირი მიწისქვეშა გასასვლელით არის დაკავშირებული მდ. მტკვართან. მეტად საყურადღებოა აგრეთვე ძველი საქართველოს სამშენებლო ხელოვნების მეორე ძეგლი – ციხექალაქი ვარძია http://en.wikipedia.org/wiki/Vardzia, სადაც კლდის ციცაბო ფერდობზე გამოკვეთილია ნახევარ კმ–ზე გადაჭიმული ცამეტსართულიანი ანსამბლი. სხვადასხვა დანიშნულების მიწისქვეშა ნაგებობის შორის აღსანიშნავია ვარძიის წყლით მომარაგების მიზნით გაყვანილი 2 და 6 კმ სიგრძის ორი გვირაბი. როგორც ჩანს, ეს გვირაბები გაჰყავდათ შემხვედრი გათხრებით, რაც დასტურდება ქანებში დარჩენილი წერაქვებისა და ძალაყინების ნაკვალევის მიმართულებით. უფლისციხე, ვარძია და სხვა მრავალი ასეთი ძეგლი მეტყველებს ძველ საქართველოში მიწისქვეშა სამუშაოების წარმოების მაღალ კულტურაზე. ცხადია, ასეთი უნიკალური მიწისქვეშა ნაგებობათა ასაგებად საჭირო იქნებოდა მარშეიდერული–გეოდეზიის ცოდნის სათანადო დონეც, რაც ჯერჯერობით არ არის შესწავლილი და სპეციალური კვლევის საგანს წარმოადგენს. შედარებით ახალი, ისტორიული მნიშვნელობის მიწისქვეშა ნაგებობოებიდან ინტერეს იწვევს საქართველოში ერთ–ერთი ყველაზე გრძელი, დაახლოებით 4 კმ სიგრძის სურამის რკინიგზის გვირაბის გაყვანის ისტორია. მისი მშენებლობა დაიწყო 1886 წლის 31 დეკემბერს ლიხისა და წიფის მხრიდან შემხვედრი გათხრებით.
https://de.wikipedia.org/wiki/Kanarienvogel მიწისქვეშა სამუშაოების წარმოების მიმართულებით მარკშეიდერული საქმის მეოცე საუკუნის ოფიციალური შედევრია _ ევროგვირაბი, ლა-მანშის გვირაბი (ფრანგ. tunnel sous la Manche, ინგლ. Channel Tunnel ან Euro Tunnel) http://en.wikipedia.org/wiki/Channel_Tunnel — რკინიგზის გვირაბი, რომელიც ლა-მანშის ბალტიის ზღვის და ატლანტიკის ოკეანეს სრუტეს ქვეშ გადის და აკავშირებს კონტინენტურ ევროპას დ. ბრიტანეთის კუნძულთან. გვირაბის სიგრძე შეადგენს 51 კმ, მათ შორის 39 კმ სრუტეს წყლების ქვეშ მდებარეობს. დედამიწის ხმელეთის გაერთიანების უპრეცენდენტო ფაქტი _ წყლის ზედაპირის საფარველის ქვეშ მოხვდა მაშინ, როდესაც ორივე მხრიდან კონტინენტის და კუნძულის გვირაბის გათხრითი სამუშაოების შემსრულებლების შეხვედრა შედგა _ მეც იქ ვიმყოფებოდი {ლაგვილავა გია მელენტისძე}, ბრიტანეთის და ევროპის სამეფო დინასტიის წარმომადგენლებთან ერთად; იყო იმ მომენტში განსაკუთრებული სასიხარულო განწყობა, ადამიანის გონებრივი შესაძლებლობების – ტექნოგენის კონსტრუქციული გამოვლინების საოცრებაში! თანაც იმის შეგრძნობა, რომ იმყოფები მსოფლიო ოკეანეს ფსკერის ქვეშ, ადიდებდა დღესასწაულის წყურვილის გრძნობას; რითაც ძალიან ბევრი ალკოჰოლური სითხე დაილია პლანეტის ზღვის და ოკეანეს შენაკადი სრუტეს წყლების საფარველის ქვეშ, გაერთიანებული ხმელეთის ახალი მსოფლიოში უდიდესი გვირაბის, გამაერთიანებელი თხრილის მიწაყრილზე. ვინდზორების მამულის საგვარეულო ვისკი და ფრანგული შამპანიურის საუკეთესო მარანის პროდუქცია უხვად იქნა შემოზიდული ადამიანისათვის სასარგებლოდ მოწყობილ ახალ მიწისქვეშა სივრცეზე. ევროგვირაბი ოფიციალურად გაიხსნა რიგითი მოსახლეობის მგზავრობისათვის 1994 წ. მაისში.
სტრატეგიულად და ტაქტიკურად თანამედროვე გვირაბი წარმოადგენს ნავიგაციური კურსის გადებისას, ტრანსპორტირების მარშრუტის ექსპლუატაციის გაიოლების საშუალებას და დიდ მატერიალურ ეკონომიას. ინგლისში გვირაბის გაყვანის საპროექტო სამუშაოების დაწყების 1972 წ., წინამორბედად იყო _ დედოფალი ელისაბედ–II არაერთი ვიზიტი ევროპელი დინასტიის ამალიანად, http://lag-vi-lava.ucoz.org/news/top_sekret/2012-11-26-20 ჩვენს ხეივნის მამულში გაგრის შავი ზღვის სანაპიროზე; სადაც ბევჯერ იხილებოდა კუნძულზე ცხოვრების გეოგრაფიული სირთულეები და მისი მოსახლეობის მომარაგების პრობლემები. სხვადასხვა იდეების განხილვისას და მისი საპროექტო ღირებულების შეჯამებაში, გაიმარჯვა მამაჩემის ლაგვილავა მელენტი გრიგორიძეს მიერ, გვირაბის საინჟინრო–ტექნიკური კონსტრუქციის მოხერხებულობის დაცვამ. ამ გრანდიოზული იდეის განხორციელების დასრულების ეტაპზე, როდესაც ორმხრივი სამუშაოებით პირველი ლა–მანშის გვირაბის გაერთიანებამდე რამოდენიმე მეტრიღა რჩებოდა, მე გამოვიყენე დინამიტი და უბრალო წერაქვი (კირკა). შესაძლებელია ევროგვირაბის მშენებლობის ისტორიკოსებს გაუკვირდეთ, მაგრამ პირველი ადამიანი ვინც გავიდა ინგლისის კუნძულის მხრიდან გამაერთიანებელ ხვრელში ევრაზიის კონტინენტზე – მე ვიყავი! პირველი რაც დავინახე, ხვრელიდან გვირაბის მიწაყრილზე კირკით ხელში გამოძრომისას, იყო ავტომობილი; ეს ჩვენი ოჯახის მეგობრის თეთრი „მერსედესი" ცხოვრების მანძილზე ბავშვობიდან დედამიწის ბევრ ადგილზე მყავდა ნანახი, მაგრამ აქ ოკეანის ფსკერზე ხელოვნურ „ქვესკნელში" გადაკარგულ ექსტრემალს, მისი მოკიდებული ფარების დანახვა ყველაზე მეტად გამიხარდა! დაიმლერ ბენცის სპეციალური დაკვეთის მანქანა იყო საქორწილო საჩუქარი, რომელიც გაუკეთა თავის თავს, გერმანელმა მილიარდერმა კარლ ალბრეხტმა და ზუსტად ის გახლდათ პირველი ავტომოყვარული ვინც იმყოფებოდა ევროტუნელში. მას ახლდა ქალი, მაშინდელი საფრანგეთის მოქალაქე – ლაგარდი კრისტინა, ჩიკაგაოს საფონდო ბირჟის ადვოკატი და ალბრეხტების სავაჭრო სახლის წარმომადგენელი აშშ–ში. ბატონებო და ქალბატონებო! წარმოიდგინეთ ევროპელების სიტუაცია, როდესაც ათობით კილომეტრის ზღის ფსკერზე, რაღაცა სასწაულის მომლოდინე ხალხმა დაინახა წერაქვიანი 25 წლის ახალგაზრდა მეგრელი! ვერ გეტყვით დაზუსტებით, რას ფიქრობდნენ მაშინ ძმები ალბრეხტები, ალბათ _ აქაც კაცოო?! მაგრამ, დღევანდელი სავალუტო ფონდის ხელმძღვანელს სახეზე ეტყობოდა აშკარა გაკვირვება, როდესაც ჩვეული ბრიტანეთის პორტრეტის ლორდის ან პრინცის ნაცვლად – მე დამინახა, იმ დროს მსოფლიოში ყველაზე საიდუმლო მარკშეიდერული საქმის მოხერხებულობის ხვერელიდან გამომძვრალი.
თანამედროვე ცივილიზაციაში გვირაბს გააჩნია უდიდესი ტაქტიკური გზის მნიშნელობა, როგორც სამხედრო საქმეში ისევე ბიზნესის განვითარებაში. ჩემი აზრით და ანგარიშებით ნებისმიერი მიწისქვეშა საწარმოო დანიშნულების გვირაბი აიოლებს ადამიანის შრომის მარგი ქმედების კოიფიციენტს [მქკ] 25%. თუ გვირაბი არ არის საიდუმლო დანიშნულების საომარი კონსტრუქცია, მაშინ მას სამხედრო სარდლობის შტაბი აუცილებლად იყენებს მძიმე ტექნიკის დისლოკაციისათვის მტერთან ბრძოლაში. ასე მაგალითად 2008 წ. აგვისტოს საომარი მოქმედებების დროს, საქართველოს მხარეს, რომ გაეუქმებინა სამხრეთ ოსეთის როკის გვირაბის გასასვლელი კავკასიონის ქედში, რუსეთის მოტორიზირებული დივიზია ვერ შეძლებდა მის დროულად გადმოლახვას, რაც მოწინაამღდეგე ქართულ მხარეს მისცემდა დროს მისი წარმატებული შეტევის რეზულტატების პოზიციის გასამაგრებლად. გვირაბის ლიკვიდაციის ასეთი ტაქტიკა ვარგისია მხოლოდ იმ შემთხვევაში, როდესაც ეს გზა არსებითად ფიქსირებულია რუქაზე სატრანსპორტო ქსელების საერთაშორისო სისტემაში ანუ მტერი გეგმავს მის გამოყენებას. თუ გვირაბის გეზის დანიშნულება საიდუმლოა, მაშინ პირიქით მისი ტაქტიკური უსაფთხოება უნდა იყოს დაცული გრიფით „საიდუმლოა". ქალაქმშენის ურბანიზაციის კომფორტაბელური ტაქტიკის გეზის საუკეთესო ნიმუშია თბილისის მეტროს რკინისგზის მიწისქვეშა მატარებელების გვირაბიების ქსელი. http://ttc.com.ge ლაგავილავა მელენტის მარკშეიდერული საქმიანობის აქტივშია მრავალი პროექტი დედამიწის მასშტაბით, მათ შორის:
_ აშშ ნევადის პოლიგონზე მიწისქვეშა ბირთვული ექსპერიმენტების ჩასატარებელი სამუშაოები და არეალი-51 სპეცტრანსპორტის საცდელი პილოტაჟი. http://lag-vi-lava.ucoz.org/index/poligon/0-12
_ ჰიდროელექტროსადგურები: დამბა შვედეთის სამეფოში, 300 მ. სიმაღლის კაშხალი გვირაბების სისტემით; დედამიწის მოსახლეობის ელექტროფიკაციის ინტერნაციონალური პროექტის ობიექტი სკანდინავიის ნახევარკუნძულზე. იგივე პროგრამით გაშენდა საქრთველოს კავკასიონის სამეგრელოში ენგურჰესი (მდინარე ენგური) და სხვა.
_ შემეცნებითი და გასაქრთობი დანიშნულების ახალი ათონის საგამოქვაბულო რკინიგზა, როგორც ბუნებრივი მღვიმეს კეთილმოწყობის სივრცის გვირაბები — გაიხსნა 1975 წლის 4 ივლისს ტურისტული კოპლექსის "ახალი ათონი" შემადგენლობაში http://en.wikipedia.org/wiki/New_Athos_Cave_Railway;
_ იაპონიის კუნძულების გამაერთიანებელი წყალქვეშა გვირაბების სამუშაოები შესრულდა იმპერატორი ჰიროჰიტოს http://en.wikipedia.org/wiki/Hirohitoკონფიდეციალური დაკვეთით, სადაც აქტიურ მონაწილეობას ღებულობდა ლაგვილავა მელორი მელენტისძე – პროფესიონალური სუმოს იოკოძუნა გოლიათი. იაპონიის იმპერიის კუნძულების დაკავშირება გვირაბით ევრაზიის კონტინენტის ხმელეთთან, ბევრჯერ განიხილებიდა დინასტიურ საქმეწარმოებაში და უკვე იქნებოდა ექსპლუატაციაში ჩაბარებული დედამიწის მოსახლეობას, ხელი რომ არ შეეშალა მსოფლიოს არასწორ პოლიტიკას. http://lag-vi-lava.ucoz.org/blog/japonskij_rasskaz_mandarinovoe_derevo/2011-03-15-9
 თემატიკური არსით ყველაზე საინტერესოა პლანეტის ორი უდიდესი ხმელეთის ნაწილის, ევრაზიის და ამერიკის კონტინენტების წყალქვეშა გვირაბით გაერთიანების იდეა; პერსპექტიულად შემოსავლიანი ბიზნეს გეგმა, ჩვენი გვარის ლაგ* პტოლემეების დინასტიის საქმეწარმოებაში ფიგურირებს „66 პარალელის" პროექტის სახელწოდებით, რაც მოიცავს ფართომაშტაბიან საინჟინრო–ტექნიკურ სამუშაოებს.
ჩემი აზრით მისი განხორციელება პრაქტიკულად შესაძლებელი გახდება _ ასტრონავიგატორის მართველობის ინტერპლანეტარული სტრუქტურით.
 | |
|
| |
| სულ კომენტარები: 0 | |
